Paperekoa

Koruan, balaustrada edo baranda gainean, metalezko bi arrano ditugu, urre-kolorekoak, desafioz aldarera begira daudenak. Eskerrak! Distira ederra dutela eta lekuarentzat egokia den tamaina dutela ikusten dugu. Hegalen gainean, metal bereko atrilak dituzte; alegia, beste garai batzuetan, liburu sakratuak jartzeko balio zuten: bat epistola kantatzeko erabiltzen zen, eta bestea, ebanjelioa kantatzeko, diakonatutako mezetan. Vaticanoko II. Kontzilioak liturgiak aldatu zituenean, aldareak jendeari begira jarri ziren, eta fededunak eta apaizak banatzen zituzten balaustradak koruan utzi edo baztertu ziren, abandonatu ez baziren ere. Balaustradekin batera, arranoak iritsi ziren korura.

Zeruetan jaun eta jabe diren hegazti horien fisonomia arreta handiz aztertu dut, eta haien mokoen forma egiaztatu. Gure arranoek (nolabait esanda “gureak” baitira) benetakoak bezain oldarkorrak edo oldarkorragoak ematen dute. Itxura horrekin, nork ez luke onartuko haien bizkarren gainean irakurtzen zutena? Arrano horien jatorria Erdi Arokoa da. Zeruetan gora egiteko duten joerarekin erlazionatzen dira, kontenplazioaren ikurra dira; eta hori dela eta, fraide edo apaizen koruko atriletan ipintzen zituzten.

Zestoako arrano horiek bere historia dute. Artxiboek dena edo ia dena kontatzen dute. Kasu honetan, badakigu Ignacio Maria Ibarzabalek egin zituela, duela 250 urte (Ignacio Maria Ibarzabalek Zestoako parrokiarentzat brontzezko bi arrano berri egiteko eskritura, 1776ko urriaren 13a). Eskritura berean, sei argimutil (kandelero) eder eta berdin ere agindu zitzaizkion Ibarzabali.

Urtebete lehenago artista berak letoizko arranoak egin zituen Aizarnako elizarako. Honela xehatu zuen lanaren balioa: “letoia, 1.650 erreal; gastatu den bikea, 8 erreal; hamabi libra argizari, galdaketarako, 114 erreal; alanbrea, 30 erreal; arrautzak, 12 erreal; arragoak, 180 erreal; ikatza, 60 erreal; eta manufaktura, 3.000 erreal. Guztira, 5.062 erreal kuarto”.

Mesfidatzen hasita, batuketaren balioa egiaztatu dugu; berez, 5.054 errealekoa da, baina artistak 8 erreal gehiago kobratu zituen. Joanak joan.

Koruko arranoak brontzez edo letoiz egin ote ziren egiaztatzeko, Arkimedesen printzipioa aplikatu beharko genuke. Apaiz jaunak baimena emango balu, arranoak beren lekutik aterako genituzke; haien bolumena egiaztatuko genuke (kanporatutako ura murgildutako gorputzaren bolumenaren baliokidea baita); eta masa kilogramotan egiaztatuko genuke. Lurrean, kilopondetan neurtzen den pisuaren baliokidea da (ai, masa pisuarekin nahasten duten horiek!). Dentsitateak (masaren balioa, kilogramotan, zati bolumena, dezimetro kubotan) adieraziko liguke arranoak brontzezkoak edo letoizkoak diren. Brontzearen dentsitatea: 8.89 g/cm3. (Cu + Sn) – Letoiaren dentsitatea: 8,4 g/cm3 – 8,7g /cm³. (Cu + Zn)

Garai hartan, XVIII. mendearen amaieran, Ilustrazioaren mugimendua garatu zen, eta mugimendu hori Zestoaraino ere iritsi zen. Ilustrazioaren aztarna fisikoak dira kanpandorrea eta han instalatutako erloju berri eta modernoa. Elizaren barruan, aulkiteria bat jarri zen apaizen koruan, orain kantariok erabiltzen dugun horretan, arrano eta atrilekin, eta gainera, beste organo bat jarri zen. Gainera, sakristia berri eta modernoa egin zen. Ilustrazioaren mugimenduak bakarrik sustatu zituen hobekuntza horiek guztiak? Jakina ezetz. Zestoa Gipuzkoako Batzarrek biltzeko aukeratutako herrietako bat zen; sei urtean behin biltzen ziren Zestoan, eta hain zuzen, 1777an bildu ziren. Beharrezkoa zen batzarkideek ikustea herria kultua zela eta bizitza modernora egokituta zegoela. Itxuraz, dirua ez zen falta.

Baina, istorio guztietan bezala, zoritxar eta atsekabeak ere izan ziren mendearen amaieran. Konbentzioaren Gerran, frantsesak herrian kokatu ziren, zezen-plazako hesiak erre zituzten neguan berotzeko, Udalak hainbat jabetza saldu behar izan zituen, etab. Utz dezagun hemen. Gogoan izan ditzagun atril-arranoak. Pentsa dezagun egunen batean, agian, haien hegalen gainean liburu sakraturen bat ipiniko dela, irakurtzeko, horretarako egin zituzten eta.

Julian Serrano