Uda ondoren, izenak dion bezala, udazkena datorkigu.  Udan zehar eguzkiarekin hazi eta udazkenean heldu diren   fruitu eta elikagaiak  jasotzen diren urtaroa dugu berau. Urtaro hau aipatzean pasarte ugari etortzen zaizkit  burura,  baserrian bizitako garaikoak  gehien bat. Eremu urbanoan eta garai  industrializatu  honetan bizi garenok,  eguraldi  aldaketarekin   bakarrik bereizten  baitugu  urtaro hau.

Lehenik  bururatzen  zaidana,  hego haizea egiten zuen egunetan  baba biltze  lanen oroimena da. Arto artean eta  errenkadaz errenkada soro osoa pasa behar izaten genuen.  Ez behin bakarrik gainera, lekale denak   ez baitira batera   heltzen.

Lehenbailehen amaitu nahi  eta ondo  heldu gabeak ere kapatxora jasotzen nituen, baina ama, hau ikustean, berehala  kexatzen zen. “Hauek ez jaso” esaten zuen, heldu gabeak lizundu egiten direla ganbaran eta bere ondoan daudenei kalte egiten diela alegia.

Denak jaso eta ganbaran zabalduta ikustean, ura poza…! Urte osorako elikagaia  zen hura, baina adine hartan familia elikatzearen premiak zuen garrantziaz ez  ginen   jabetzen.

Babarrunak  jaso eta berehala artoa jaso behar zen.  Lehenenik ganbaran pilatzen genituen, eta gero ilunabarretan  “zuritu” egin behar.  Baserriko ohitura zen arrosarioa errezatuz lan hau egitea. Letaniak  ez nituen batere ulertzen  eta luze egiten zitzaidan arrosarioa, latina  ez bainuen  ikasi.

Artoa, babarruna, aurretik jasota zeuden belar onduak eta patatarekin ganbara dena beteta gelditzen zen negurako.

Lan batzuk  amaitu  eta bestea zain egoten zen, sagardoa  ere  urtaro honetan egiten baita.  Honek berekin du sagar biltzea, noski. Niretzako nahiko atsegina izaten zen lan hau, sagarrak bildu ondoren auzoko baserrian sagar “jotzea” egiten baikenuen. Diesel zahar batek eragiten zion  “matxakari”,  eta honen  zarata traketsarekin ere gustura ibiltzen ginen dolareko lanak egiten.

Aurreneko  sagar mostoa gozoa izaten denez   asko ez edateko  esaten zigun  amak, beherakoa eragiten  zuela eta.  Baina hain gozoa eta edan erraza izanik,  nahiko edaten genuen egia esan;  gehiegi agian, gero gerokoak…!

Sagardoak ondo mantentzeko toki freskoa eskatzen du eta  baserriak zuen lekurik freskoenean gordetzen genituen barrikak. Ezkutatu ere bai baten  bat, udaletxetik zerga biltzera etortzen zenak ikus ez zezan, sagardoak zerga zuen garaiak aipatzen ari bainaiz.

Urtaro honetakoak dira  gaztainak ere. Zuhaitz hauek mendikoak  direnez, bertara joan behar biltzera. Ertxiña mendiak  Akua aldera  duen magalean genuen gaztainadi handi bat,  behiak uztartu eta gurdiarekin  joaten ginen bertara. Zorrotik kanpora zeuden aleak zakura  eta besteak, zorro eta guzti, gurdi-hesira.

Denok dakigu, zorro hauek trikuak baino arantza gehiago dituztela, eta eskuarekin ezin direla  bildu. Mendian  zuhaitzen bati kendu txardango txiki bat eta honekin jasotzen genituen gurdi-hesira, Japoniarrak zotzarekin jaten duten bezala alegia. Gaur bezalako esku larrurik ez baitzen.

Gaztainak ere baserriak zuen lekurik freskoenean  gordetzen ziren, ahalik eta gehien irauteko, ganbara ez baita lekurik egokiena horretarako.

Urtaro honetako eguraldi hotzak iristean txerria ere hiltzen genuen, proteinak ere  beharrezkoa baitziren urtean zehar. Gehien bat gazi kutxan gordetzen genuen, su gainean lehortzen zeuden txorizoak gutxi irauten baitzuten, eta mugatu egin behar ahalik eta gehien iraun zezan.

Intxaurra ere urtaro honetakoa dugu. Hau biltzen ez genuen lanik izaten ordea,  ez baitzen intxaur zuhaitzik baserrian, eta mendian sakabanatuta zeuden zuhaitzetara joan behar. Dena den, intxaur, piku, hur eta perretxikorik  bazen mendian, berauekin ondo aseta gelditzen ginen urtaro honetan.

Udazkena amaitu aurretik jasotzen genuen eztia ere.  Jasotzeko garaian erle-ontzi  inguruan ez egoteko esaten ziguten, erlea aztoratuta egoten baita  eta ziztada egiteko arrisku galanta.

Ez ginen oso urrutira joaten, aitari begira egoten ginen  zakuren bat edo beste gainean hartuta. Aita berriz dena arropa zaharrekin tapatuta gerturatzen zen, eta aurpegia,  amak elizara eramaten zuen  mantelina zaharrarekin tapatzen zuen. Gaur erabiltzen dituzten traje zuri dotore horiek ez baitziren baserrian.

Zerbait utziko nuen aipatu gabe,  baina nahiko garbi gelditu da urtaro honek zuen garrantzia baserrian, eta aldi berean zeintzuk ziren   oinarrizko elikagaiak.  Elikagai hauekin osatzen ziren gure eguneroko otorduak: goizean esnea ogi-zoparekin, eguerdian babarrunak eta txerriki pusketaren bat  edo arrautza,  ilunabarrean porru-patatak edo gaztainak, ondoren esnea morokila  edo taloekin.  Dena  Km.0 eta  ekologikoa, bai horixe.

Km.0 eta ekologikoak izango ziren gure eguneroko otorduak, baina bestelako zerbait jateko beti irrikan egoten nintzen. Adibidez,  amak Azpeitiko azokatik ekartzen zituen laranja, platano edo gailetak.

Amaitzeko esan beharra daukat urtaro honetako lanak bakarrik aipatu ditudala, baina   aisialdirako ere baziren egun batzuk. Hala nola,  Aizarzabaleko San Migelak, edo   Zelatuneko erromeriak.

Platanondoak biluzten hasiak ziren Aizarnazabalen eta berauei eroritako  hostoak, dantzarien   artean haruntz eta honuntz ibiltzen zituen haizeak. Gu ere  berauekin batera  ibiltzen ginen gehienetan, ilunabarrean  neska laguntzea egiteko baten bat  aurkitu nahian.

JON EGIGUREN

Eskola arteko txapelketan partaide izan den  Joanes Azpillaga Egigureni, bi bertso eskatu dizkiot udazkenari begira osatzeko  eta hauek  bere ikuspegitik osatutako bi bertsoak

Uda haseran ez genekien

zegoenik udazkenik;

hilabeteak pasatu eta

iritsi zaigu azkenik.

Uda-azkenaz ez dakit, baina,

jarri gaitezkenik

bere izenaz fidatze hutsak

apur dezake eskemik:

ezingo baitu inork ukatu

hasiera bat ez denik

Lanera buelta erakustean

hosto erorien hertzak,

Marroi kolorez  iragarrita  

datoz buru-hauste beltzak 

Baina zergatik jo urtaroa

aro latz eta tristetzat?

Nolakoa den eguzkia ta

ze forma duten ametsak

gogoratzeko egongo dira

tarte txiki batzuk behintzat.

Joanes Azpillaga Egiguren